بررسی چگونگی تحول جایگاه «مردم» در گفتمان مسلط منوّرالفکران ایرانی از «دولت مشروطه» تا «حکومت رضاخان»

author

  • قاسم زائری عضو هیأت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران
Abstract:

منوّرالفکران متجدد ایرانی، در یک دوره‌ی زمانی کوتاه از 1285 ش. تا 1304 ش. نقش تعیین­کننده­ای­ در تأسیس «دولت مشروطه» و روی‌کار‌آمدن «حکومت رضاخان» داشتند؛ با این تفاوت که اولی، دعوی مشروطه‌خواهی و دموکراسی داشت و دومی، متکی به کودتا و مستبدانه بود. این مقاله به تحول گفتمان منوّرالفکران ایرانی در فاصله‌ی انقلاب مشروطه تا به‌قدرت‌رسیدن رضاخان ­اختصاص دارد و نشان خواهد داد که چگونه آرمان مشروطه­خواهی جای خود را به ضرورت استبداد داد و اعمالِ زور جایگزین آگاهی­بخشی شد. مقاله نشان می­دهد که نگرش منوّرالفکران نسبت به «مردم» تغییر کرد و این گزاره که «ملت نادان» نیازمند «تربیت» است، به محور اصلی سیاست­گذاری­های فرهنگی و اجتماعی در حکومت رضاخان تبدیل شد. هرچند دولت مشروطه از همان ابتدای تأسیس خود با مشکلات بسیاری مواجه بود و نتوانسته بود در امواج اختلافات درونی و مقابله با نظام‌های سنتی قدرتمندِ جامعه‌ی ایران به وعده­هایش عمل کند، اما خصوصاً وقوع پیشامد جنگ جهانی اول در تحول گفتار منوّرالفکران نقش به­سزایی داشت. در واقع، جنگ موجب تهدید شاکله‌ی سیاسی و اجتماعی جامعه‌ی ایران و نادیده گرفته‌شدنِ تمامیت ارضی و حاکمیت سیاسی آن شد و به شکست مشروطه انجامید. از سوی دیگر، منوّرالفکران به هواداری از طرفین جنگ، فعالانه در آن مشارکت داشتند و تجربة نافرمانی «مردم» نسبت به خواسته­های آنها در هواداری از یکی از طرفین جنگ، موجب تغییر نگرش آنها نسبت به «مردم» و روحیات و شایستگی­هایشان شد. در پایان این دوره، «تربیت ملت» و لزوم همراه‌‌ساختن مردم با برنامه­های نوسازی، با اتکا به استبداد منوّر رضاخانی، به اصلی­ترین گزاره‌ی گفتمان منوّرالفکران بدل شد. در این مقاله، از شیوه‌ی فوکوییِ توضیحِ تغییرات گفتمان­ها استفاده شده است.

Upgrade to premium to download articles

Sign up to access the full text

Already have an account?login

similar resources

تحول گفتمان توسعه سیاسی در ایران(از مشروطه تا خاتمی)

این مقاله به بررسی سیر تحول گفتمان توسعه سیاسی در تاریخ معاصر ایران از پیروزی انقلاب مشروطه تا پایان دهه دوم انقلاب اسلامی می پردازد. یافته های حاصل از یک پژوهش کیفی بر اساس روش تحلیل گفتمان و با استفاده از الگوی ترکیبی نورمن فرکلاف و تئون ای ون دایک دست مایه این بررسی است که هشت دوره تاریخی را در بر می گیرد. مقاله حاضر نشان می دهد که شاخص های توسعه سیاسی از قبیل آزادی، قانون گرایی، جامعه مدنی،...

full text

تحول گفتمان توسعه سیاسی در ایران(از مشروطه تا خاتمی)

این مقاله به بررسی سیر تحول گفتمان توسعه سیاسی در تاریخ معاصر ایران از پیروزی انقلاب مشروطه تا پایان دهه دوم انقلاب اسلامی می پردازد. یافته های حاصل از یک پژوهش کیفی بر اساس روش تحلیل گفتمان و با استفاده از الگوی ترکیبی نورمن فرکلاف و تئون ای ون دایک دست مایه این بررسی است که هشت دوره تاریخی را در بر می گیرد. مقاله حاضر نشان می دهد که شاخص های توسعه سیاسی از قبیل آزادی، قانون گرایی، جامعه مدنی،...

full text

زن و تحول گفتمان از خلال نشریه های زنان (از مشروطه تا پهلوی)

چکیده : در راستای تحولات اجتماعی و فرهنگی عصر قاجار، نشریات به عنوان ابزاری مدرن در دست منورالفکرهای منتقد در جهت تداوم روند نوگرایی در جامعه نقش قابل توجهی ایفا کردند. نشریات زنان نیز با ظهور جنبش مشروطه بستر لازم را برای حضور یافتند. این نشریات، محلی برای عمومی کردن خواستهای زنان و خروج آن از حوزه خصوصی به حوزه عمومی شدند و کوشیدند عملکردی خاص و زنانه بیابند. این پژوهش با روش تحلیل محتوا بدنب...

full text

جایگاه مردم در تشکیل حکومت اسلامی

بررسی نقش و جایگاه مردم در نظریات مربوط به تشکیل حکومت در عصر حاضر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا جایی که پذیرش یا عدم پذیرش مردم ضابطه‌ای برای تقسیم حکومت‌ها به اقتدارگرا و مردم‌سالار تبدیل شده است. از طرف دیگر از آن جا که تشکیل حکومت اسلامی یکی از خواسته‌های شارع مقدس در جهت سعادت بشر و اقامه دین الهی می‌باشد که بر مبنای منابع شرعی تحقق آن در همه دوران‌ها واجب و ضروری به نظر می‌رسد بررسی ...

full text

تحول گفتمان دولت در عصر مشروطه و رضا شاه: فرآیندی معکوس

دولت، در تاریخ معاصر ایران، یکی از مهم‌ترین نهادهایی بود که در گفتمان تجددخواهی مورد توجه قرار گرفت و خیلی زود، تحول در آن، ذهن نوگرایان ایرانی را مشغول کرد. نخستین تلاش‌ها برای تحول در آن، با گفتمان «دولت مستقل منظم» توسط مَلکَم خان در دورۀ ناصرالدین شاه صورت‌بندی شد و به سرانجامی نرسید و در حد طرح باقی ماند، اما این ایده به‌جا ماند که بدون داشتن دولتی قدرتمند، نمی‌توان متجدد بود. این ایده، در گ...

full text

تحول جایگاه زن در نثر پیش از مشروطه (از دورۀ فتحعلی شاه تا مظفرالدین شاه)

باور عمومی چنان است که توجه به مساله زن و بازتاب آن در ادبیات، در دوره مشروطه شکل گرفته است. اما به گواهی متون تاریخی، بازتاب مسائل زنان در ادبیات سیری تکاملی را طی کرده است. از دوره فتحعلی شاه زمینه های توجه به مسائل زنان در مقایسه میان زن ایرانی و زن فرنگی آغاز شد و روندی طولانی و تاریخی را تا دوره ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه طی کرد تا در دوره مشروطه به بار نشست. نثر خصوصاً در دوره ناصری با ...

full text

My Resources

Save resource for easier access later

Save to my library Already added to my library

{@ msg_add @}


Journal title

volume 23  issue 2

pages  375- 404

publication date 2017-02-19

By following a journal you will be notified via email when a new issue of this journal is published.

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023